ZEYTİN BAHÇELERİ NEDEN VE NASIL KURULUR
Binlerce yıl yaşayabilen ölümsüz zeytin ağacı doğada mevcut haliyle de insanoğluna büyük nimetler sunar.
Bu değerleri belli bir plan, program çerçevesinde korumak ve insanlığın hizmetine sunmak için yapılan tarımsal faaliyete de ‘zeytincilik’ denir.
Bu amaçla ya doğada mevcut zeytinliklerdeki ağaçların bakımı yapılarak veya özellikleri bilinen/bilinmeyen ama binlerce yıldır adaptasyonu tamamlanmış yerel çeşitlerden tesis edilen zeytin bahçelerindeki meyveler toplanıp değerlendiriliyor.
Zeytin bahçesi mucizevi özelliklere sahip meyveden sofralık zeytin ve/veya zeytinyağı elde etmek amacıyla kurulur.
Onlarca, yüzlerce, hatta binlerce yaşta olan zeytin ağacının ecza deposu özelliğine sahip meyvesi bahçeden-sofraya doğru yöntemlerle işlendiğinde tek başına fonksiyonel gıda özelliğine sahip olur.
Fonksiyonel zeytin/zeytinyağı elde etmenin yolu da öncelikle ağaçtan, yani bahçeden başlar.
ÜRETİMİ ARTIRMANIN TEK YOLU
Dünya zeytincilik sektöründe yaklaşık 3 milyon ton zeytinyağı ve 3 milyon ton sofralık zeytin üretimi olduğu halde bunun (her iki ürün için de) yaklaşık yüzde 90’ı Akdeniz ülkeleri tarafından yapılıyor.
Bu ülkeler aynı zamanda her iki ürünün yüzde 75’ini tüketiyor. Dünyanın geri kalanı ise ancak yüzde 25’ini ithal edip tüketebiliyor.
Bu kadar değerli olduğu halde üretimi az olan bu meyve ağacının üretimini artırmanın tek yolu yeni zeytin bahçeleri tesis etmekten geçiyor.
Ancak üretimde hedef öylesine bir gıda olarak sofralık zeytin ve/veya zeytinyağı üretmek ise zeytin bahçesi kurmak için birim alana yüksek verime sahip çeşidi dikmek yeterli.
Fonksiyonel gıda üretmek, yani katma değeri yüksek ürün elde etmek hedefleniyorsa mevcut zeytin bahçelerinde sadece bakım işleri ön plana çıkarken, yeni tesiste çeşit ve tozlayıcısı en önemli unsur oluyor.
SICAKLIK VE SU YÜKSEKLİĞİ
Zeytin ağacının yetiştirilmesini sınırlandıran iki faktörden biri düşük sıcaklık (-7 oC), diğeri taban suyu yüksekliğidir. Zeytin ağacının anavatanı olan ülkemizde zeytin yetişebilecek her bölgede en az bir zeytin çeşidi adaptasyonunu tamamlamış halde kendine özgü majör ve minör bileşen kompozisyonuna sahip olduğu için yerel çeşit olarak tavsiye edilmelidir.
Yerel zeytin çeşitleri ve belirlenecek olan tozlayıcısı ile kurulacak zeytin bahçesinde türün fonksiyonel gıda özelliğini koruyacak şekilde yetiştirilmesi gerekir. Bu nedenle bahçe tesis ederken hedef kalite odaklı olmalıdır. İsmine doğru, tek gövdeli, bir yaşlı fidan siparişi bahçe tesisi planlaması aşamasında verilmelidir.
Bahçe tesisi ve yıllık bakım işlerinde en önemli konu sırasıyla budama, hastalık ve zararlılarla mücadele, gübreleme ve sulamadır. Zeytin yaprağı güneş ışığını sever ancak dalları güneşten nefret eder. Bu nedenle ağaca şekil verirken de, yıllık budama yaparken de bu konuya dikkat etmek gerekir. Bunun için de budama deneyim ve tecrübe gerektirir.
YERİNDE VE ZAMANINDA YAPILMALI
Hastalık ve zararlılarla mücadelenin yerinde ve zamanında yapılması özellikle kalite ve verim için önemlidir. Hem organik, hem de normal tarımda kullanılabilecek olan bordo bulamacı özellikle mantari enfeksiyonlardan korunmak için büyük önem taşımaktadır. Zeytin sineğiyle mücadelede de bireysel mücadele yerine koruma yolu seçilmelidir. Cezbediciler ve kaolin bu amaçla kullanılabilecek en önemli materyallerdendir.
Sulama için seçilecek yöntem hangisi olursa olsun mutlaka ihtiyaç olan dönemde yapılmasını ön gören kısıtlı sulama sistemi uygulanmalıdır.
Zeytin ağacının besin maddesi ihtiyacı toprağın fiziksel ve kimyasal yapısına bağlı olarak değişir. Bu nedenle kaliteli bir meyve için gerekli olan besin maddesi topraktan kök yoluyla alınır. Ağacın besin maddesi eksikliği topraktan veya yapraktan ağaca verilmelidir.
Bahçedeki yabancı otlarla mücadele su ve besin maddesi rekabeti için yapılır. Bunun için tarım aletleriyle toprak işlenir ve parçalanıp toprağa karıştırılır. Ancak ağaçların taç izdüşümü dışında kalan yerlerdeki yabancı otların toprağa karıştırılması yerine belli bir yükseklikten biçilmesi toprağı erozyona karşı koruyacaktır.
SÜRGÜNLERİN BOYU KISA OLMAMALI
İlkbaharda bitkiye su yürümeye başladığında, geçen seneden kalan bir yaşlı sürgünün üzerindeki, başta tepe tomurcuğu olmak üzere sürgün tomurcukları faaliyete geçer ve zeytin ağacında sürgünler büyümeye başlar. Bu yeni oluşan sürgünler gelecek yıl meyve verecek tomurcukları taşımaktadır. Bu nedenle sürgünlerin boyunun kısa olmaması gerekir. Bir önceki yıl sürmüş olan sürgünün üzerindeki çiçek tomurcukları nisan-mayıs aylarında sürmeye başlar ve somaklar ortaya çıkar. Büyük oranda kendine kısmen verimli olan zeytin ağacında bahçeye dikeceğimiz tozlayıcı ile aynı zamanda çiçek açmasına dikkat etmek gerekir.
Eğer iklim uygun giderse, kusurlu çiçek sayısı az olursa, çiçeklenme zamanında tozlanma ve döllenmede sorun olmazsa, açan çiçeklerin yüzde 1-3’ü hasada kadar dalda kalırsa iyi bir verim elde edilmiş olur. Burada iklimin etkisi maalesef tarımın bir gerçeği olarak ciddi boyuttadır. Buna karşı yapılabilecekler sınırlıdır ama yok da değildir.
EN GEÇ 24 SAATTE İŞLENMELİ
Tozlanma ve döllenme sonrası zeytin meyvesinde çekirdeğin sertleşmeye başladığı aşama zeytin
ağacının gelecek yılın meyvesini vereceği en kritik zamandır. Çünkü bu sene oluşan taze sürgünlerin üzerindeki tomurcukların önümüzdeki sezon için çiçek tomurcuğu olup olmayacağına karar verildiği fizyolojik ayrım safhası gerçekleşmektedir. Bu nedenle bu dönemde ağacın sulamasına ve beslenmesine dikkat etmek gerekmektedir. Çiçek tomurcuklarındaki morfolojik ayrım safhası ise gelecek yılın çiçeklenmesinden yaklaşık 90 gün öncesinde meydana gelmektedir.
Meyvelerin hasat zamanı sofralık zeytinde kullanım amacına bağlı olarak yeşil, pembe veya siyah olum safhalarında olduğu halde, zeytinyağında hedef minör bileşeni yüksek fonksiyonel zeytinyağı elde etmek ise yeşil olum ile pembe olum safhası arasında olmalıdır.
Zeytin meyvesinin yenen etli kısmındaki hücrelerin içinde bulunan yağ, hücrelerin zarar görmesiyle hücre özsuyu ile beraber hücre dışına çıkar. Hücre dışındayken oksijenle temas ederek okside olur. Hücre özsuyu da havadaki bakteri ve mantarlar tarafından enfekte edilir.
Hücrenin zarar görmesi meyvenin hasat sırasında darbe almasıyla meydana gelir. Meyve etini oluşturan bu hücreleri üst üste dizilmiş milyonlarca su torbasına benzetirsek en ufak bir darbede binlerce hücre su torbası gibi patlayacak ve hücrenin içindeki sıvı dışarı çıkacaktır. Darbe gören meyvenin en fazla 24 saat içinde işlenmesi gerekir.
TOPLANANLA DÜŞEN KARIŞMAMALI
Zeytinyağına işlemek üzere meyveler yeşil olum safhasında ağaçtan hasat edilir ve plastik kasalara konur. Ağaçtan toprağa dökülen meyvelerin hasat edilen ürünle karıştırılmaması gerekir. Zeytin dolu kasaların güneş veya yağmur altında bekletilmeden işletmeye ulaştırılması önemlidir.
Yüzlerce veya binlerce yaşa sahip zeytinlik sahibi olmak, bunların sağlıklı büyüyüp verim ve kaliteli meyve vermesini sağlamak bilgi ve tecrübe gerektirir. Özellikle tarımsal girdi maliyetlerinin yüksek olduğu ülkemizde zeytincilikten zarar etmeden geçinmenin yolu ürüne katma değer katmaktan geçer. Bunun için de kalite odaklı üretim hedeflenmelidir.
Ulusal düzeyde bir hedef olması gereken bu kalite odaklanmasında teknik bilgi ve kalifiye işgücü ihtiyacı için yeni bir destekleme modelinin uygulanmasında fayda vardır.
ÜÇ TÜR SAHİPLİK SÖZ KONUSU
Ülkemizdeki zeytinliklerin sahipleri şöyle sıralanabilir: Zeytinlik sahibi olan ve kırsalda yaşayan, miras yoluyla zeytinlik sahibi olan ama şehirde yaşayan, yatırım için zeytinlik sahibi olan ama şehirde yaşayan…
Kırsalda zeytinliğinin başında olduğu halde finansal yetersizlik ve/veya genç nüfusun göçmesi nedeniyle bakım yapılamayan zeytinlikler var olduğu halde finans sorunu olmadığı halde kalifiye işçi bulamadığı için bakım yapılamayan zeytinlikler de bulunmaktadır. Bu gibi zeytinliklerin miktarı neredeyse yüzde 40-50 civarındadır.
Ulusal bazda verim ve kalite için bu gibi zeytinliklerin bakımının belli bir ücret karşılığında profesyonel olarak yapılabilmesi ve/veya yarıcı yerine profesyonel sözleşmeli tarımın yapılabilmesi için kiralama yöntemlerinin kullanılması gerekmektedir. Bu model taslağına göre:
PEKİ PROSEDÜR NASIL İŞLİYOR?
“Bir ziraat mühendisi Tarım ve Orman Bakanlığı’na başvuracak ve ProTar şirketi kurmak istediğini bildirecektir. Bakanlıktan ön izin aldıktan sonra İŞ-KUR üzerinden elinde mevcut elemanlara mesleki yeterlilik sertifikası alacak şekilde eğitilmesini ve belgelendirilmesini sağlayacaktır. Budama, ilaçlama, gübreleme, toprak işleme, sulama, hasat gibi bütün kültürel tedbirlere yönelik eğitimleri almış ve belgelendirilmiş elemanlarla yeniden bakanlığa başvuracak ve onayını bekleyecektir. Onay almış olan şirket hizmet ve kiralama sözleşmesi olarak iki ayrı form hazırlayacaktır. Zeytinlik sahibine ihtiyaç duyduğu işlemler (örneğin; budama, ilaçlama, hasat gibi konularda) için hizmet verecektir. Örneğin, ağaç başına budama ücreti sözleşemede yazılan miktarın budanacak zeytin ağacı sayısına çarpımında elde edilen tutar üretici tarafından ödendikten sonra alacağı faturayı bankaya götürüp yüzde 40 veya 50’sini destekleme kapsamında devletten geri alacaktır.
Kırsalda yaşamayan zeytinlik sahibi ise parça başına işyerine zeytinliği 29 veya 49 yıllığına kiralama yolunu seçebilecektir. Portföyünde ne kadar fazla zeytinlik olursa gelirini artırmak için katma değeri yüksek ürünü hedefleyerek çalışmak durumunda kalacaktır.
Zaman içinde bu şirketlere başarı durumlarına göre A, B veya C diye sınıf belgeleri verilerek rekabet teşvik edilebilir. TÜRKAK denetimine girmesi sınıf alımında olumlu olacaktır. Denetleme için bağımsız denetleme firmaları devreye sokulabilir.”
Comments