Zeytin ağaçları taşınır mı?

"Zeytin ağaçları taşınır mı? Bu sorunun yanıtını, zeytinin anavatanı Türkiye'nin zeytin ve zeytinyağı üretiminde dünyada olması gereken noktaya ulaşması için çalışmalarına devam eden, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Öğretim Üyesi "Zeytin Baba" Prof. Dr. Mücahit Taha Özkaya'dan, yani işin uzmanından öğreniyoruz."

"Zeytin ağaçlarinin teknik olarak taşinmasi mümkün müdür?

Ağacın yaşlanması her halükarda, her şartta taşınabileceğini söyleyebiliriz. Bin yaşında da, üç bin yaşında da olsa zeytin ağacı dinlenmeye girdikten sonra her koşulda taşınabilir.

Zeytin ağaçları hangi koşullarda, ne gibi yöntemlerle taşınmalı?

Yaprakla taşınabilir. Küçüklüğünde yapraklıdır, büyüdükçe, ağaç yaşlandıkça yaprak sayısını azaltmanız gerekir.  Çünkü toprak altında bir yumrusu vardır.  O yumru, yaşamının devam etmesi için çok büyük fayda sağlar. Bazen çok yaşlı olsa bile sulama yerine veya taban arazisi olduğunda yumru yapmıyor. Yumru yapmıyorsa sadece kök sistemi varsa o da daha rahat şekilde taşınabilir. Mesele şu, zeytin ağacını sökmeniz gerekiyorsa söktüğünüz yerde etrafına bir hendek kazıp, bir vinç vasıtasıyla tutup ağacı kaldırırken hendeğin etrafında kökleri kese kese ağacı kaldırabilirsiniz. Kök sayısı azsa, çok fazla kök kesmişseniz yaprak ve dal sayısını da o kadar azaltmanız gerekir. Çünkü bir denge kurmanız şart. Biz riske atmadan genel olarak ağacı çok şiddetli bir şekilde budarız. Ana gövdeler üç tane veya dört tane ise onların üzerinden bir hava dalı bırakır, birkaç tane dal bırakır, onun dışında geri kalanını keser ve taşırız. Kış döneminde havaların soğumasıyla zeytin ağacı da uykuya girer. 

O dönemde taşınması çok daha rahattır. Toprak altında yumrusu varsa ona göre arazide, gideceği taşınacağı yerde mutlaka uygun hazırlığı yapmanız lazım. Çünkü oranın genişliğinde ve derinliğinde bir zemin bulmanız gerekir. Kuru tarım yapılan, hiç sulama yapılmamış bir yerden ağacı aldığınızda, bunu sulanabilir bir bölgeye götürdüğünüzde orada ağaç sıkıntıya düşer. Sulanmamış sulanmış yere götüreceksiniz, kuruya kuru yere götüreceksiniz. Ama taşınmış olan bir ağaca en az iki yıl veya beş yıl boyunca bakmanız gerekir. El bebek gül bebek büyütmeniz lazım. Çünkü yaprağa ihtiyacı olacak, yaprak yapabilmesi için besin maddesi alması şart. Önce toprak altında yeni kökler oluşturacak, kılcal kökleri oluşturması lazım. Kılcal kökler suyu alacak, besin maddesini alacak, yukarı götürecek. O yaprak sayısı artmazsa fotosentez yapamaz, fotosentez yapamazsa beslenemez ağaç. O yüzden mutlaka düzenli bakım şartlarında gitmesi gerekiyor. Zeytin ağacı üzerinde ne kadar şiddetli budama yaparsanız ağaç gelecek yıl o kadar az ürün verir. Bu nedenle taşınmış ağaçlar istisnalar olsa da üç ila beş yıl arasında ancak yeniden meyve vermeye başlayabilir.

Bu işlem ağacın ömrüne bir etkisi olur mu? Budama ve taşımadan sonra gençleşir mi yoksa yaşamına kaldığı yerden devam eder mi?

Ağacı budamanız, içinde çok fazla kuru dal olması, bunların gençleştirme yapılması demektir. Taşımayla yapacağımız işlem ise gençleştirmeden çok ağacın yaprak alanını azaltmak, su ihtiyacını kısıtlamak için. Yani bu işlemler birbirinden farklıdır. Taşıma için kökleri kestikten sonra yeni bağlantılar kurulması lazım çünkü suyu kılcal kökler alır. Yeni bağlantılar kurulması sırasında da ağacı yoğun bakıma almış gibi değerlendirmeniz gerekir. Yaşlı ağacı da alabilirsiniz, genç ağacı da; bu durum ağacı etkiler mi? Hayır.

Taşınacak ağaçların yaşı önemli midir?

Bir üst sınırımız yok, 3.000 yaşında bir zeytin ağacı bile eğer taşınması gerekiyorsa uygun şartlar altında taşınabilir. Ancak ağacın beslenme durumuna göre yavaş büyüyen ağaçlar vardır. Mesela aynı yaştaki ağaçlardan biri kök sistemi yanlışlıkla torbasıyla birlikte dikildiği için bodur kalabilir. Buna dikkat etmek gerekir. Bir tırın üzerine en fazla dört tane yaşlı ağaç koyabilirsiniz, daha fazla koyamazsınız. Ağacın yaşı, taşındığı yer gibi konulardan ziyade ağacın ne zaman taşındığı ve korunması önemli. Kış boyunca ağaçları istediğiniz yere taşıyabilirsiniz."

Ağaçların başarıyla taşınmasında olumlu etki sağlayan araçlar mevcut mu?

Evet, mutlaka. Zeytin ağacı taşıma konusunda bildiğimiz testler var. Birçok firmanın da bunu kullandığını söyleyebiliriz. Örneğin, traktörlerin arkasına bağlanan bildiğimiz, ormancıların da kullandığı bir testere vardır. Böyle bir testereyle ağacın dört bir yanında yuvarlak çukurlar açıyorlar, halat bağlayıp ağacı yavaş yavaş yukarı çekiyorlar. Yukarı çekerken de aşağıdan hidrolik makaslarla kökü bir kısmı toprakta bir kısmı ağaçta kalacak şekilde kesiyorlar. Böylelikle rahatlıkla taşıyabiliyorlar. Başka bir teknolojik alete ihtiyaç yok. Herhangi bir kepçeyle de yapılabilir.

Çevresel faktörleri ve ekosistem dengesini gözetmek, zeytin ağacının taşınma sürecinin sürdürülebilirliği açısından nasıl bir önem taşıyor?

Söktüğünüz yerdeki ekosistem devam edemeyeceği için ağacı taşırsınız. Yani şartlar gerektiriyorsa bir zeytin ağacının yerini değiştirmek doğru zamanda ve doğru yöntem kullanarak mümkün.

Dünyada ya da Türkiye'de bu zeytin taşıma konusu ne zaman başladı bununla ilgili bir kayıt var mı elimizde?

Zeytin ağacının taşınmasının önünde bir engel yok, her dönemde yapılmış. Ama büyük ağacı taşımak için vinçe ihtiyacınız var. O olmadığı sürece taşıma işlemi çok zorlaşır. Ne zaman ki vinçler, dozerler, kepçeler ortaya çıktı o zaman taşıma işlemi rahatladı. Bu da 1980'li yıllardan sonra yaygınlaştı.

Biz ihale kanunlarında hep söylüyorduk, "Yolu yaparken, genişletirken zeytin ağaçlarını kesmeyin, onlar taşındığı yerde de yaşamını devam ettirebilir, 3.000 yıl yaşayabilir." diye. Sonrasında ihaleler de buna göre yapılır oldu. En son İzmir-İstanbul yolu yapılırken zeytin ağaçlarının taşındığı daha detaylı bir şekilde görüldü.

#zeytinyağı fiyatları, zeytin ağacı, iklim değişikliği, Ankara Üniversitesi Gıda Güvenliği Enstitüsü, #zeytinyağı üretimi, Mücahit Taha Özkaya, zeytinyağı ihracatı, Hileli Zeytinyağına Dikkat,